यहाँ नेपालमा गणतन्त्रको स्थापना, उपलब्धिहरू, विकास र परिवर्तन, संस्थागत संरचना, आलोचना र सुधारका पक्षहरू तथा गणतन्त्रको भविष्यसम्बन्धी एक महत्वपूर्ण विश्लेषणात्मक लेख प्रस्तुत गरिएको छ:

🔺 १. गणतन्त्र स्थापनाको ऐतिहासिक संघर्ष

नेपालको गणतन्त्र स्थापना कुनै साधारण प्रक्रिया थिएन। यो दशकौं लामो संघर्ष, राजनीतिक आन्दोलन, लोकतान्त्रिक चेतना, र जनआन्दोलनमार्फत प्राप्त भएको परिवर्तन हो।

• २०४६ सालको जनआन्दोलन ले बहुदल ल्यायो।

• २०५२-२०६२ सालसम्मको माओवादी सशस्त्र युद्ध ले जनताको वास्तविक मागलाई राष्ट्रिय मुद्दा बनायो।

• २०६२/०६३ को दोस्रो जनआन्दोलन (जनआन्दोलन–२) ले राजतन्त्रको अन्त्य र गणतन्त्रको मार्ग प्रशस्त गर्‍यो।

• २०६५ जेठ १५ गते पहिलो संविधानसभा बैठकले राजतन्त्रको अन्त्य र संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको घोषणा ग¥यो।

🏆 २. गणतन्त्र पछि प्राप्त मुख्य उपलब्धिहरू

✅ राजनीतिक र कानुनी संरचनाहरू

• संविधान २०७२ जारी भई पहिलो पटक जनताबाट निर्वाचित प्रतिनिधिहरूले बनाएको संविधान

• संघीयता कार्यान्वयन गरी संघ, प्रदेश र स्थानीय सरकारको स्थापना

• धार्मिक स्वतन्त्रता, लोकतान्त्रिक अधिकार, मानवअधिकार र स्वतन्त्र न्यायपालिकाको प्रत्याभूति

✅ सेवा र सुविधा

• स्थानीय तहमा नागरिकता, जन्म-मृत्यु दर्ता, जग्गाधनी प्रमाणपत्र जस्ता सेवा स्थानीयस्तरमै

• स्वास्थ्य सेवा, शिक्षा, सामाजिक सुरक्षा भत्ता, आयआर्जन कार्यक्रमहरू विस्तार

• सडक, बिजुली, इन्टरनेट, खानेपानीजस्ता पूर्वाधारमा व्यापक सुधार

🔄 ३. जनताले महसुस गरेका विकास र परियोजनाको परिवर्तन

📌 पूर्वाधार विकास

• गाउँ-गाउँमा सडक, स्वास्थ्य चौकी, विद्यालय, सञ्चार सुविधा पुगेको छ

• ‘एक घर एक धारा’, ‘एक वडा एक स्वास्थ्य संस्था’ जस्ता योजनाहरू

• जलविद्युत्, कृषि यान्त्रीकरण, सहकारी विस्तार जस्ता परियोजना

📌 स्थानीय नेतृत्व र जनसंवेदनशीलता

• निर्वाचित वडा अध्यक्ष, मेयर/अध्यक्षको नेतृत्वमा स्थानीय योजनाको पहिचान र कार्यान्वयन

• शिक्षा, खानेपानी, सडक, कृषि, पर्यटनजस्ता क्षेत्रमा जनसहभागिता बढ्दो

🏛 ४. संघीय संरचना: संघ, प्रदेश र स्थानीय सरकारको विश्लेषण

👉 संघीय प्रणालीले शक्ति विकेन्द्रण, स्थानीय स्वशासन र जनप्रतिनिधिको जवाफदेही प्रणालीलाई बलियो बनायो।

⚠️ ५. आलोचना र सुधार गर्नुपर्ने प्रमुख विषयहरू

❌ प्रमुख आलोचना

• संघीयता महँगो भयो भन्ने आरोप – प्रशासनिक खर्च बढ्नु

• दलीय भागबण्डा र भ्रष्ट्राचार – नियुक्तिमा दलको हस्तक्षेप

• राजनीतिक अस्थिरता – सरकार टिकाउ नहुनु

• संघीयता कार्यान्वयनमा असमानता – प्रदेशबीच क्षमताको अन्तर

🔧 सुधारका उपायहरू

• कार्यकारी उत्तरदायित्वको स्पष्ट विभाजन

• शिक्षा र स्वास्थ्यमा एकीकृत सेवा नीतिहरू

• सुशासन र पारदर्शितालाई प्रवर्द्धन गर्ने प्रविधिमैत्री प्रशासन

• स्थानीय सरकारलाई थप सशक्त बनाउने नीति निर्माण

🌱 ६. भविष्यको गणतन्त्र: सम्भावना र अपेक्षा

गणतन्त्रको भविष्य तब मात्र उज्यालो हुन्छ, जब:

• नागरिकले अधिकारसँगै कर्तव्य पनि बुझेका हुन्छन्,

• राजनीति सेवाको माध्यम बन्न पुग्छ,

• संघीयता जनताको जीवनस्तर सुधारको औजार हुन्छ,

• विकास र समृद्धिको दिगो खाका बनाइन्छ।

🚀 प्राथमिकताहरू:

• गुणस्तरीय शिक्षा र स्वास्थ्य पहुँच

• रोजगारी सिर्जना गर्ने नीति

• युवा सशक्तिकरण र प्रविधिको उपयोग

• राष्ट्रिय एकता र सामाजिक समावेशीकरण

🔚 निष्कर्ष

नेपालको गणतन्त्र एक युगान्तकारी परिवर्तन हो, जसले राजा होइन, जनतालाई सर्वोच्च बनायो। अबको आवश्यकता भनेको सिद्धान्तभन्दा व्यवहारमा गणतन्त्रको अनुभव गराउने हो। राजनीतिक, सामाजिक, आर्थिक सबै क्षेत्रमा उत्तरदायी, पारदर्शी र जनमुखी शासन प्रणाली को स्थापना गर्दै गणतन्त्रलाई सुदृढ र दिगो बनाउनु हाम्रो साझा दायित्व हो।