एसियन हाइवे (Asian Highway) को पूरा विवरण र नेपालको सन्दर्भमा निर्माण प्रकृया, अवस्था, बजेट, लाभ, र भावी योजनाहरूको विस्तृत लेख:

एसियन हाइवे : एक अवलोकन

एसियन हाइवे (Asian Highway – AH) वा एशिया राजमार्ग परियोजना संयुक्त राष्ट्रसंघीय संस्था यूएनईएससीएपी (UNESCAP) द्वारा सन् 1959 मा सुरु गरिएको एक क्षेत्रीय परियोजना हो, जसको उद्देश्य एशिया र यूरोपबीच उच्चस्तरीय सडक सञ्जाल निर्माण गर्नु हो। यसले 32 देशहरू समेटेर 1,45,000 किलोमिटरभन्दा बढी सडक सञ्जाल प्रस्ताव गरेको छ।

मुख्य उद्देश्यहरू:

• अन्तरदेशीय व्यापार वृद्धि

• क्षेत्रीय समृद्धि र आवागमन

• कनेक्टिभिटी सुधार

• ट्रान्जिट सुविधा विकास

नेपालमा एसियन हाइवेको प्रवेश

नेपालले सन् 1992 मा UNESCAP को Asian Highway परियोजनामा सदस्यता लिएपछि यस योजनामा आधिकारिक सहभागिता जनाएको हो।

नेपालमा मुख्यतया तीनवटा एसियन हाइवे रुट छन्:

निर्माण प्रकृया

एसियन हाइवे अन्तर्गत पर्ने सडकहरू नेपालका विद्यमान राजमार्गहरूमै सुधार, चौडा र स्तरीय निर्माण गरी समावेश गरिएका छन्।

निर्माण प्रकृया:

1. पहिचान – UNESCAP तथा नेपाल सरकारद्वारा उपयुक्त रुट चयन

2. डिजाइन र DPR तयारी – एशियाली विकास बैंक, विश्व बैंक वा अन्यद्वारा

3. बजेट व्यवस्थापन – सरकार तथा दातृ निकायहरूको साझेदारी

4. टेण्डर प्रकृया – ठेकेदार कम्पनी चयन

5. निर्माण कार्यान्वयन – चरणबद्ध काम

सहयोगी संस्था एवं निकायहरू

• नेपाल सरकार, भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालय

• UNESCAP (Asian Highway Secretariat)

• ADB (Asian Development Bank)

• World Bank

• JICA (Japan International Cooperation Agency)

• Chinese Government (Belt & Road Initiative सन्दर्भमा)

प्रमुख ठेकेदार कम्पनीहरू

• Chinese Railway Construction Corporation

• Kalika Construction Pvt. Ltd.

• Lama Construction

• Ashish Nirman Sewa

• Nepal Army (निर्माण इकाई अन्तर्गत)

बर्तमान अवस्था (२०७९–२०८१ को विवरण अनुसार)

• AH2 (काकरभिट्टा–काठमाडौं):

  • अधिकांश खण्ड स्तरोन्नति भइसकेको, तर नागढुंगा–मुग्लिन खण्डमा ट्राफिक जाम उच्च छ।

  • नागढुंगा–सिस्नेखोला सुरुङ मार्ग निर्माणाधीन (~2.68 किमी सुरुङ)

• AH42 (जनकपुर खण्ड):

  • सीमित चौडाइ र बिग्रिएका सडक समस्याले प्रभाव कम

• AH1 (East-West Highway):

  • लगातार सुधार भइरहेको, 4 लेनमा स्तरोन्नति केही खण्डहरूमा कार्यान्वयन

बजेट र लगानी

• पूर्व–पश्चिम राजमार्ग चौडा निर्माण: ADB सहयोगमा ~USD 500 Million

• नागढुंगा सुरुङ मार्ग: JICA सहयोगमा ~Rs. 22 अर्ब (Japanese Yen 16 Billion)

• मध्यम अवधि (AH स्तरीकरणको लागि): ~USD 1.5 Billion सम्मको अनुमानित लागत

अपेक्षित आर्थिक लाभ नेपाललाई

• व्यापार वृद्धि: भारत, चीन, बंगलादेश, ASEAN मुलुकहरूसँग

• ट्रान्जिट शुल्क आम्दानी

• औद्योगिक तथा आर्थिक क्षेत्र विस्तार

• पर्यटन प्रवर्द्धन

• सामाजिक सेवा र स्थानीय उत्पादनको पहुँच वृद्धि

निर्माण सम्पन्न हुने अनुमानित मिति

• विभिन्न खण्डको फरक फरक समयसीमा:

  • नागढुंगा सुरुङ मार्ग: २०८२ सालसम्म पूरा गर्ने लक्ष्य

  • AH स्तरीकरण (4 लेन): २०८५ सम्म सबै मुख्य खण्ड सम्पन्न गर्ने योजना

  • Belt & Road परियोजनासँगको समायोजन: दीर्घकालीन योजना अनुसार (२०९० सम्म)

भावी योजनाहरू

• AH–कोर नेटवर्क स्तरीकरण (Class I Road – 4 Lane)

• बुटवल–कोरला रुटलाई AH मार्गमा समावेश गर्ने प्रयास

• काठमाडौं–चीन सीमा तातोपानी मार्ग स्तरोन्नति

• एकीकृत ट्रान्जिट कर प्रणालीको विकास

• Intelligent Traffic System (ITS) जडान

निष्कर्ष

नेपालले एसियन हाइवे परियोजनाबाट भौगोलिक, व्यापारिक र रणनीतिक लाभ लिनसक्ने ठूलो अवसर पाएको छ। यद्यपि निर्माण ढिलाइ, बजेट अभाव, तथा समन्वयको कमजोरीले लक्ष्यमा पुग्न समय लाग्नेछ।

सक्रिय दातृ निकायको सहयोग, निजी क्षेत्रको समावेशीकरण, प्रभावकारी नीति र पारदर्शी कार्यान्वयनले नेपाललाई “landlocked from land-linked” मा रूपान्तरण गर्न सक्नेछ।