कर्जन्हा नगरपालिका मधेस प्रदेश अन्तर्गत सिरहा जिल्लामा पर्दछ । ७६.८४ वर्ग कि.मी. क्षेत्रफल रहेको यस नगरपालिकाको पूर्वमा मिर्चैया नगरपालिका, पश्चिममा धनुषा जिल्ला, उत्तरमा उदयपुर जिल्ला र दक्षिणमा कल्याणपुर नगरपालिका पर्दछ । नेपाल सरकार मन्त्रिपरिषद्को निर्णयानुसार साविकको बडहरामाल, कर्जन्हा, कल्याणपुर कालाबञ्जर र गौताडी गा.वि.स. समावेशी गरी जम्मा ७ वटा वडा कायम गरी कर्जन्हा गाउँपालिका बनाइएको थियो भने पुनः नेपाल सरकारको मिति २०७४÷२÷८ गतेको निर्णयानुसार कर्जन्हा गाउँपालिकालाई हालको नगरपालिकामा स्तरोन्नति गरी जम्मा ११ वटा वडा कायम गरिएको हो । राष्ट्रिय जनगणना, २०७८ को प्रारम्भिक नतिजा बमोजिम यस नगरपालिकाको जनसंख्या १८,९६५ जना पुरष र १९,९७५ जना महिला गरी कूल ३८,९४० रहेको छ (स्रोतः केन्द्रिय तथ्याङ्क विभाग) । जातीय तथा भाषिक विविधता रहेको यस नगरपालिकामा मुख्यता दलित (सबैभन्दा धेरै), क्षेत्रीय, ब्राह्मण, यादव, गुप्ता, दास, मुसहर, मुसलमान, राई, मगर र अन्य जातजातिहरुको बसोवास रहेको छ भने मैथिली, नेपाली, उर्दू, हिन्दी आदि भाषा बो लिन्छन् । यस पालिकामा गरिबीको रेखामुनिको जनसङ्ख्या समेत बढी रहेको छ । प्राकृतिक सौन्दर्यले भरिपूर्ण यस पालिकामा विभिन्न धार्मिक, साँस्कृतिक र मनोरञ्जनात्मक पर्यटकीय स्थलहरु रहेको छ । वडा नं. २ मा अवस्थित बाबा तालको रमणीय हेर्न, पिकनिक, वनभोज खान तथा ढुङ्गा चढ्न तथा नजिकमा रहेको महादेवको मन्दिरमा दर्शन गर्न वर्षेनी हजारौं पर्यटकको आवगमन हुन्छ । नन्दबाबा, मरेवा घाट, शिव मन्दिर आदि जस्ता धार्मिक स्थलमा बढ्दो जनविश्वासका कारण हजारौं दर्शनालम्बीहरुको आवगमन हुन्छ । कार्तिक पूर्णिमाको दिन स्वदेश तथा छिमेकी मुलुक भारतबाट समेत लाखौं भक्तजनहरु उत्तरबाहिनी नदीमा स्नान गरी पुण्य कमाउन वर्षेनी आउने गर्दछन् भने उक्त दिन धामी झाक्रीले भूत खेल्ने हुँदा सो मेललाई भुतमेलाका रुपमा समेत चित्रण गरिएको पाईन्छ । नगरपालिकाको औषत पारिवारिक आम्दानीमा कृषि व्यवसायको सबैभन्दा ठूलो हिस्सा रहेको छ र स्थानीय बासिन्दाको आम्दानीको अन्य श्रोतहरुमा व्यापार, व्यवसाय, लघु उद्योग, जागिर साथै आन्तरिक र वैदेशिक रोजगार हुन् । परम्परागत प्रणालीको कृषि व्यवसायको विकल्प खोजिरहेको यहाँका बासिन्दा क्रमशः आधुनिक जीवनशैलीमा समेत अभ्यस्त हुँदैछन् । अध्ययनका लागि यस नगरपालिकाको शैक्षिक संस्थाहरुमा स्थानीय विद्यार्थीका अलवा अन्य छिमेकी गाउँपालिका÷नगरपालिका तथा जिल्लाबाट समेत आउने गरेका छन् ।

📌 सामान्य परिचय

• प्रदेश: मधेस प्रदेश

  

  

• जिल्ला: सिरहा

• नगरपालिका स्थापना मिति:

  • गाउँपालिका: २०७३

  • नगरपालिका स्तरोन्नति: २०७४ साल बैशाख ८

• क्षेत्रफल: ७६.८४ वर्ग कि.मी.

• वडा संख्या: ११ वटा

• पूर्वी सीमा: मिर्चैया नगरपालिका

• पश्चिमी सीमा: धनुषा जिल्ला

• उत्तर सीमा: उदयपुर जिल्ला

• दक्षिण सीमा: कल्याणपुर नगरपालिका

👥 जनसंख्या विवरण (२०७८ को जनगणना अनुसार)

• कुल जनसंख्या: ३८,९४०

  • पुरुष: १८,९६५

  • महिला: १९,९७५

• घनत्व: करिब ५०६ व्यक्ति/वर्ग कि.मी.

• मुख्य जातीय/सामाजिक समूह:

  • दलित (विशेषगरी मुसहर, दास)

  • यादव, गुप्ता, मुसलमान, राई, मगर, ब्राह्मण आदि

• मुख्य भाषा: मैथिली, नेपाली, हिन्दी, उर्दू

💹 आर्थिक अवस्था र आम्दानी स्रोत

• मुख्य पेशा: कृषि

• अन्य आयश्रोत:

  • व्यापार र व्यवसाय

  • लघु उद्योग

  • जागिर

  • वैदेशिक रोजगार

• गरिबी रेखामुनिको जनसंख्या: उच्च

• कृषि प्रणाली: परम्परागतबाट क्रमिक रुपमा आधुनिकतर्फ संक्रमण

🎓 शिक्षा र स्वास्थ्य

• शैक्षिक संस्था: आधारभूत विद्यालयदेखि माध्यमिक विद्यालय तथा केही निजी विद्यालयहरु

• छिमेकी पालिकाबाट विद्यार्थी आगमन

• स्वास्थ्य सेवा: स्वास्थ्य चौकी, उपस्वास्थ्य चौकी, सामुदायिक अस्पताल संचालनमा

🕌 पर्यटन, धार्मिक तथा सांस्कृतिक स्थल

• बाबा ताल (वडा नं. २): पिकनिक स्पट, डुङ्गा चढ्ने स्थान, महादेव मन्दिर

• नन्दबाबा, मरेवा घाट, शिव मन्दिर

• उत्तरबाहिनी नदी (कार्तिक पूर्णिमा मेलाको विशेष आकर्षण – भुतमेलाको रुपमा प्रसिद्ध)

• भारतबाट समेत भक्तजनको ठूलो संख्यामा आगमन

📈 आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को वार्षिक प्रगति विवरण

(मुख्य रूपमा नगरपालिकाबाट सार्वजनिक सेवा, पूर्वाधार विकास, सामाजिक, शैक्षिक, स्वास्थ्य, कृषि, रोजगार, योजना तथा कार्यक्रम अन्तर्गत भएका कार्यहरु)

🏗️ पूर्वाधार विकास

• २० किमी भन्दा बढी सडक ग्राभेलिङ/सोलिङ कार्य सम्पन्न

• १५ भन्दा बढी पक्की नाला निर्माण

• १० वटा सामुदायिक भवन/समूह भवनको निर्माण

• ४ वटा पक्की पुलको निर्माण कार्य सम्पन्न

🧑‍🌾 कृषि तथा पशुपालन

• १२०० किसानलाई आधुनिक कृषि उपकरण वितरण

• ३०० किसानलाई धान, तरकारी र फलफूल बीउ वितरण

• ७० वटा गाईपालन/बाख्रापालन समूहलाई अनुदान

• २५ वटा प्लास्टिक टनेल मार्फत उच्च मूल्य बाली उत्पादन अभियान

🧒 शिक्षा क्षेत्रको उपलब्धि

• १२ वटा विद्यालयमा ICT कोठा स्थापना

• विद्यालय भवन मर्मत तथा सौन्दर्यकरण कार्य

• छात्रवृत्ति वितरण: ५०० भन्दा बढी विद्यार्थी लाभान्वित

• शैक्षिक सामाग्री वितरण – कक्षा १ देखि ८ सम्म

🏥 स्वास्थ्य

• ३ वटा स्वास्थ्य संस्थामा ल्याब सेवा विस्तार

• निःशुल्क महिला स्वास्थ्य शिविर – ६ स्थानमा

• नियमित खोप कार्यक्रम प्रभावकारी

• किशोरी मैत्री कार्यक्रम तथा पोषण कार्यक्रम सञ्चालन

👨‍👩‍👧 सामाजिक सुरक्षा तथा महिला सशक्तिकरण

• सामाजिक सुरक्षा भत्ता नियमित वितरण

• ३० वटा महिला समूहलाई उद्यमशिलता तालिम

• लैङ्गिक हिंसा विरुद्धको जनचेतना कार्यक्रम

• अपाङ्गता परिचयपत्र वितरण र सहयोग कार्यक्रम

🏞️ पर्यटन प्रवर्द्धन

• बाबा तालको स्तरोन्नति कार्य थालनी

• उत्तरबाहिनी मेलाको व्यवस्थापन र प्रचार

• धार्मिक स्थलहरुमा सुविधासम्पन्न पूर्वाधार निर्माण

💼 रोजगारी तथा उद्यमशिलता

• २०० जनालाई स्वरोजगार कार्यक्रम

• १० वटा लघु उद्योग पंजीकरणमा सहयोग

• वैदेशिक रोजगारी परामर्श केन्द्र स्थापना

🗂️ सूचना प्रविधि र डिजिटल गभर्नेन्स

• वडा कार्यालयहरुमा MIS प्रणाली कार्यान्वयन

• नागरिक एप्स तथा ई-सुझाव पोर्टल

• सूचना बोर्ड तथा डिजिटल सूचना केन्द्रहरु स्थापन

🔚 निष्कर्ष

कर्जन्हा नगरपालिका सिरहा जिल्लाको एक समावेशी, सांस्कृतिक र पर्यटकीय सम्भावनाले भरिएको नगरपालिका हो, जसले आर्थिक वर्ष २०८१/८२ मा आधारभूत पूर्वाधार निर्माणदेखि कृषि, शिक्षा, स्वास्थ्य, डिजिटल सेवा, रोजगारी प्रवर्द्धनसम्म उल्लेखनीय प्रगति गरेको छ। आगामी वर्षहरुमा यहाँको सम्भावना अझ व्यापक हुनेछ भने जीवनस्तर सुधारका कार्यक्रमहरूमार्फत गरिबी न्यूनीकरण, शिक्षा गुणस्तर वृद्धि र पर्यटनको प्रवर्द्धनमा नगरपालिका सक्रिय रहने अपेक्षा गर्न सकिन्छ।