नेपालमा सामाजिक सञ्जाल, सर्च इन्जिन र एआई प्रविधिको उपयोग, प्रभाव र सम्भावना अबको नेपालको डिजिटल भविष्यको मार्गनिर्देशक बन्ने अवस्थामा छ। यस विषयमा विस्तृत रूपमा निम्नानुसार चर्चा गर्न सकिन्छ:
१. नेपालमा सामाजिक सञ्जाल तथा सर्च इन्जिनको विगतदेखि वर्तमानसम्मको अवस्था
विगतको अवस्था:
-
प्रारम्भिक चरणमा फेसबुक, युट्युब, र गुगलजस्ता प्लेटफर्महरू सूचना प्राप्ति र सम्पर्कमा प्रयोग हुने माध्यम मात्र थिए।
-
कम इन्टरनेट पहुँच, डिभाइसको कमी, तथा डिजिटल साक्षरताको अभावले सामाजिक सञ्जालको उपयोग सीमित थियो।
वर्तमान अवस्था:
-
फेसबुक, टीकटक, युट्युब, इन्स्टाग्राम, ह्वाट्सएप लगायतका प्लेटफर्महरू अत्यधिक लोकप्रिय छन्।
-
ई-वाणिज्य (E-commerce), डिजिटल मार्केटिङ, ब्लगिङ, इन्फ्लुएन्सर मार्केट, Tiktok र Youtube मोनेटाइजेशनबाट लाखौं युवाहरू आम्दानी गर्न थालेका छन्।
-
नेपाली भाषामा सामग्री उत्पादनको बृद्धि भएको छ।
-
जनसंख्याको ठूलो हिस्सा दैनिकजसो सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गर्छ।
२. नेपालमा सामाजिक सञ्जाल र सर्च इन्जिनमार्फत आर्थिक कारोबार तथा राजस्व संकलन
आर्थिक कारोबार:
-
डिजिटल प्लेटफर्महरूमार्फत विज्ञापन, अफिलिएट मार्केटिङ, सामान तथा सेवा बिक्री जस्ता गतिविधिबाट ठुलो आर्थिक कारोबार हुँदै आएको छ।
-
टीकटक, युट्युब, फेसबुक पेज/गुरूप तथा इन्स्टाग्राम प्रोफाइलहरू लाखौं आम्दानी गरिरहेका छन्।
राजस्व संकलनको अवस्था:
-
अहिलेसम्म विदेशी प्लेटफर्महरूले नेपाल सरकारलाई प्रत्यक्ष कर तिर्दैनन्।
-
युट्युब, फेसबुक, गुगल एडसेन्समार्फत आउने रकममा व्यक्तिगतले स्वघोषणा आधारमा कर तिर्नुपर्ने व्यवस्था छ, तर कार्यान्वयन कमजोर छ।
-
राजस्व छुट तथा कर छल्ने सम्भावनाहरू रहँदै आएका छन्।
३. करको दायरामा ल्याउँदा देखिएका चुनौतीहरू
मुख्य समस्या:
-
अन्तर्राष्ट्रिय भुक्तानी प्रणाली (जस्तै Google Ads, Facebook Ads, YouTube Earnings) मा PayPal जस्ता माध्यमको अभाव।
-
विदेशी भुक्तानी प्राप्त गर्न अझै पनि SWIFT प्रणाली, Pioneer, Wise आदि माध्यममा भर पर्नु पर्ने अवस्था।
-
कर निकायसँग डिजिटल आयको सुनिश्चित ट्र्याकिङको प्रणाली छैन।
४. समाधानका उपायहरू
-
Digital Payment Gateway विस्तार: नेपाली भुक्तानी प्रणालीलाई अन्तर्राष्ट्रियकरण गरिनु आवश्यक (e.g., PayPal को इन्गेजमेन्ट)।
-
Google, Meta, TikTok लगायत कम्पनीहरूसँग सम्झौता गरेर नेपालमा आधिकारिक प्रतिनिधित्व गराउने।
-
डिजिटल कर नीतिको स्पष्ट ढाँचा बनाउने, जसमार्फत इनकम ट्र्याक गर्न सकियोस।
-
Nepal Rastra Bank को नीति परिमार्जन: अन्तर्राष्ट्रिय डिजिटल कारोबारका लागि उदार नीतिको आवश्यकता।
५. अबको नेपाल: आफ्नै सामाजिक संजाल, सर्च इन्जिन तथा एआई प्रविधि निर्माण
विकास गर्नुपर्ने डिजिटल प्रणालीहरू:
| प्रविधि | नामको सुझाव | कार्य |
|---|---|---|
| सामाजिक सञ्जाल | “HamroNet”, “NepSocial” | नेपाली भाषामा आधारित सामाजिक सञ्जाल |
| सर्च इन्जिन | “NepSearch”, “PahiloKhoj” | नेपाली सामग्रीलाई प्राथमिकता दिने सर्च इन्जिन |
| एआई इन्जिन | “Buddhi.AI”, “NepAI” | नेपाली भाषामा GPT/JARVIS जस्तै इन्जिन निर्माण |
६. लागत र सम्भाव्यता
विकास लागत (साधारण अनुमान):
-
सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्म: रु. ५–१५ करोड (UI/UX, App Dev, Backend, Cloud Infrastructure, DevOps, QA)
-
सर्च इन्जिन: रु. १०–३० करोड (Crawler, Indexer, NLP Tools, Hosting Infrastructure)
-
एआई इन्जिन (Nepali LLM): रु. ५० करोडभन्दा बढी (Dataset Collection, Training, Compute Resource)
सम्भाव्यता:
-
प्राविधिक युवाहरूको संख्या बढ्दो
-
स्थानीय भाषाको प्राथमिकता बढ्दो
-
सरकारी तथा निजी क्षेत्रको सहकार्य
७. रोजगारी सिर्जनामा पार्ने प्रभाव
| क्षेत्र | सम्भावित रोजगारी |
|---|---|
| Content Creation | लाखौं युवा (YouTuber, TikToker, Blogger) |
| IT Development | Software Developer, Data Analyst, AI Engineer |
| Customer Support | २४/७ डिजिटल सेवा सञ्चालनको आवश्यकता |
| मार्केटिङ तथा विज्ञापन | Digital Marketers, Campaign Planners |
| डिजिटल सुरक्षा | Cyber Security Expert |
८. निष्कर्ष
नेपालले डिजिटल स्वतन्त्रताको दिशामा अगाडि बढ्नका लागि अब आफ्नै सामाजिक सञ्जाल, सर्च इन्जिन, र एआई प्रविधिमा लगानी गर्नुपर्ने बेला आएको छ। यसले राजस्व वृद्धि, डिजिटल सार्वभौमिकता, भाषा संरक्षण, नवप्रवर्तन, रोजगारी र आर्थिक विकासमा ठुलो योगदान पुर्याउनेछ।
