ऐतिहासिक पृष्ठभूमि
अमेरिका र रूसको सम्बन्ध, शीतयुद्धकालीन प्रतिस्पर्धामा आधारित, सोभियत संघ पतनपछि केही समयको तनावमुक्ति पछि नेटोको पूर्ववर्ती विस्तारले गर्दा बिग्रियो। २००४ को “नारंगी क्रान्ति” पछि युक्रेनले युरोपियन युनियन (ईयू) र नेटो सदस्यताको खोज गर्दै आएको थियो, जसले यसलाई विवादास्पद बनायो। रूसले २०१४ मा क्राइमिया अन्यत्मा गरेर डोनबासका अलगाववादीलाई समर्थन गरेपछि यो विवाद चरममा पुग्यो, र २०२२ मा पूर्ण पैमानाको आक्रमण भयो। राष्ट्रपति जेलेन्स्कीको नेतृत्वमा युक्रेनको पश्चिमपर्थी मार्गले पुतिनको रूसी प्रभाव क्षेत्रको दृष्टिकोणसँग टकराव भयो।
युद्धका कारणहरू
१. रूसी सुरक्षा चिन्ताहरू:
- नेटोको अतिक्रमण र युक्रेनको सम्भावित सदस्यताको धारणा।
- युक्रेनी भूभाग र सांस्कृतिक सम्बन्धमा ऐतिहासिक दावी।
- क्याइभमा पश्चिमपर्थी सरकार रोक्ने इच्छा।
२. युक्रेनी स्वाधीनता:
- लोकतांत्रिक सुधार र भ्रष्टाचार विरोधी मागहरू।
- २०१४ को “युरोमैडान” विरोधले रूसपर्थी राष्ट्रपति यानुकोविचलाई हटायो।
३. अमेरिका/नेटोको रणनीतिक स्वार्थ:
- रूसी प्रभाव नियन्त्रण; उदार लोकतन्त्र प्रवर्द्धन।
- अन्तर्राष्ट्रिय कानून अन्तर्गत युक्रेनको आत्मरक्षामा समर्थन।
तत्काल प्रभावहरू
- मानवीय संकट: १४ लाखभन्दा बढी विस्थापित (८ लाख शरणार्थी); १०,०००+ नागरिक मृत्यु (संयुक्त राष्ट्र, २०२३)।
- आर्थिक प्रभाव: विश्वव्यापी खाद्य/उर्जा अभाव; रूसको $३०० अर्ब जम्मा सम्पत्ति; युरोपियन युनियनले उर्जा विविधीकरण।
- सैन्य गतिरोध: युक्रेनले क्याइभलाई सफलतापूर्वक रक्षा गर्यो (२०२२), रूसले डोनबासमा क्षय रणनीति अपनायो।
रणनीतिक स्वार्थहरू
- रूस: बफर जोन, कालो सागरको नियन्त्रण, क्षेत्रीय दावी वैध बनाउन।
- अमेरिका: प्रत्यक्ष युद्ध बिना रूसलाई कमजोर पार्न; नेटो एकतामा बलियो बनाउन।
- युक्रेन: स्वाधीनता, ईयू/नेटो एकीकरण, युद्धपछि पुनर्निर्माण।
आर्थिक व्यय
- अमेरिकी सहयोग: $७५ अर्बभन्दा बढी (२०२२–२०२३) सैन्य, आर्थिक, र मानवीय सहयोग।
- रूसी खर्च: $१०० अर्ब प्रतिवर्ष युद्ध खर्च (फोर्ब्स, २०२३), चीन/भारतसँग उर्जा बिक्रीले केही क्षतिपूर्ति।
- युक्रेनको अर्थतन्त्र: २०२२ मा ३०% जीडीपी झर्यो; $३८ अर्ब आईएमएफ ऋणमा निर्भर।
लाभ र हानिहरू
- रूस:
- लाभ: डोनेट्स्क/लुहान्स्क/जापोरिज्जियाको अन्यत्मा; चीनसँग सम्बन्ध बलियो।
- हानि: प्रविधि आयातमा प्रतिबन्धले असर; वैश्विक अलगाव।
- युक्रेन:
- लाभ: विश्वव्यापी एकजुटता; ईयू उम्मेदवार दर्जा (जुन २०२२)।
- हानि: पूर्वाधार क्षति ($४११ अर्ब पुनर्निर्माण लागत)।
नेटोको भूमिका र विस्तार
- आक्रमणपछि नेटो एकतामा: फिनल्यान्ड सदस्य भयो (२०२३); स्वीडेन प्रक्रियामा।
- युक्रेनलाई सैन्य सहयोगमा HIMARS, लियोपार्ड ट्यांक, र F-16 प्रशिक्षण समावेश छ।
- सन्तुलन: प्रत्यक्ष युद्ध टार्ने, तर युक्रेनी प्रतिरोधलाई सक्षम पार्ने।
रूसी शक्ति मूल्याङ्कन
- सैन्य: कमजोरी (लजिस्टिक्स, मनोबल) प्रकट, तर आर्टिलरी/आणविक श्रेष्ठता बाँकी।
- आर्थिक सहनशीलता: प्रतिबन्ध बावजुद २०२३ मा १.५% जीडीपी वृद्धि; एशियाई बजारमा केन्द्रित।
- आणविक निवारक: ५,९७७ आणविक हतियार (SIPRI, २०२३) रणनीतिक सुरक्षाको लागि।
तेस्रो विश्वयुद्धको सम्भावना
- उक्साउने मार्गहरू:
- नेटो-रूस प्रत्यक्ष टकराव (जस्तै पोल्यान्ड वा बाल्टिक मुलुकमा)।
- कालो सागरमा नेटो जहाजमा आक्रमण।
- न्यूनीकरण कारकहरू:
- परस्पर निश्चित विनाश (MAD) सिद्धान्त।
- गुप्त कूटनीति (जस्तै अनाज सम्झौता, कैदी विनिमय)।
निष्कर्ष
यो युद्ध शीतयुद्धपछिको दृष्टिकोणको टकराव हो: रूसको सत्तावादी पुनर्स्थापना बनाम पश्चिमी उदार व्यवस्था। युक्रेनको सहनशक्तिले प्रतीकात्मक मूल्य राखे पनि, लामो संघर्षले वैश्विक आर्थिक विखण्डन र आकस्मिक उक्साइट जोखिम बढाउँछ। नेटोको सुव्यवस्थित समर्थन र रूसको आणविक मुद्राले तेस्रो विश्वयुद्ध असम्भाव्य तर असम्भव पनि होइन बनाउँछ। नतिजा युक्रेनले क्षेत्र फिर्ता लिने क्षमता, पश्चिमी सहयोगको धैर्य, र मस्कोमा शासन परिवर्तनमा निर्भर छ।
